Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

DEHB erken çocukluk döneminde başlayan ve temel belirtileri erişkin dönemde de devam eden kronik, gelişimsel bir nöropsikiyatrik bozukluktur.  Aşırı hareketlilik, dikkat sorunları, düşündüğünü hemen yapma (dürtüsellik) belirtileriyle kendini gösterir.

​

Temel belirtiler olarak dikkat sorunları, dikkatsizlik, aşırı hareketlilik, hiperaktivite, istek ve dürtüleri engelleyememe, dürtüsellik vardır. Bu belirtiler 7 yaştan önce başlamıştır ve kalıcı ve süreklidir (en az 6 aydır). Birden fazla ortamda görülür (hem ev hem okul). Yaş ve gelişim düzeyine uygun olmayacak düzeydedir.

​

• Dikkatsizlik: Dikkatini vermez, başladığı işi bitirmez, organize olamaz, sürekli çaba gerektiren görevlerden kaçınır, bir şeyleri kaybeder, unutkandır, dikkati kolayca dağılır.

​

• Hiperaktivite: Yerinde duramaz, sınıfta sırasında oturamaz, aşırı koşma/tırmanma eğilimindedir, sakin bir şekilde oynayamaz/çalışamaz, sürekli hareket eder, çoğu zaman çok konuşur.

​

• Dürtüsellik: Çoğu zaman çok konuşur, yanıtları ağzından kaçırır, sırasını bekleyemez, başkalarının sözünü keser, başkalarının yaptıklarının arasına girer.

​

DEHB, dikkatin çabuk dağılması, aşırı hareketlilik ve dürtüsel davranışlar ile seyreden, sosyal yaşamı, toplumsal iletişimi etkileyen, çoğunlukla aile içi ilişkilerde ve okul eğitiminde sorunlar yaratan bir olgudur.

​

DEHB’de temel sorun davranışları kontrol edememektir. Bir şey yapmadan önce durup düşünmeyi sağlayan merkezler yeterince iyi çalışmazlar. Beyinde dikkat ve davranış kontrolünü sağlayan sistemde sorun vardır. Öğretmenler genellikle, sürekli hareket hâlinde olan, huzursuzlukları ve kıpır kıpır olmaları nedeniyle dersi bölen, sıraların üzerinden atlayan, sonsuza kadar konuşan, başkalarının sözünü kesen, sırasını bekleyemeyen ve sessizce oynayamayan bu çocukları fark eder ve bir değerlendirmeye yönlendirir.

​

Aslında aşırı hareketlilik öykünün sadece yarısıdır. Bu çocuklar aynı zamanda dikkat etmek ve o an uğraştıkları iş veya oyun üzerinde dikkatlerini sürdürmek ile ilgili de zorluk yaşarlar—öykünün dikkat eksikliği bölümü. Zaten dikkati dağınık olan bu çocuklar (Bu yüzden de ev ödevi gibi devam ettirmeleri gereken zihinsel bir çabanın olduğu işleri sevmezler ve bu işlerden kaçınırlar) ayrıntılara önem vermezler ve dikkatsizce hatalar yaparlar. Zayıf organizasyon becerileri; ödevlerin veya başka eşyaların kaybolması, işlerin ve randevuların takip edilememesiyle sonuçlanır.

​

Bu davranışları; okul, aile ilişkileri ve evden uzaktaki sosyal yaşamları gibi hayatlarının pek çok alanını kapsar. Her ne kadar bu davranışlar artan yaşla beraber değişse de 10’lu yaşlarında ve sonrasında da devam edebilir.

​

Bu davranışlar ergenlikle beraber yani DEHB'si olan pek çok hastanın yaşadığı gibi sakinleşip, normal olarak aktif olup, yeterli bir öğrenci hâline geldiklerinde genellikle azalır. Fakat bazıları madde kullanır ve suç teşkil eden başka tür davranışlar geliştirir. Yetişkinlerde devam eden ilişkili problemleri, alkol veya madde kullanımı ya da kişilik bozuklukları görülebilir. Yetişkinler aynı zamanda konsantrasyon ile ilgili zorluk, dağınıklık, dürtüsellik, duygudurum değişkenliği, aşırı aktivite, çabuk öfkelenme ve sıkıntıya tahammül edememe gibi şikâyetler de yaşayabilir.

​

Bu durumun aileler arası geçişi olduğu görülmektedir: Aşırı hareketlilik bozukluğu olan çocukların ebeveynlerinde ve kardeşlerinde de bu bozukluğun görülme olasılığı ortalamaya göre çok daha fazladır. Bu kişilerin aile geçmişinde alkolizm ve boşanmanın yanı sıra başka pek çok ailesel sebebi bulunmaktadır.

 

Aşağıda gelişim dönemlerine göre dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan kişilerde sıklıkla görülen semptomlar yer almaktadır:

​

• Bebeklikte: Az ve düzensiz uyku, yeme sorunları, huzursuzluk, çok ağlama, kolay yatıştırılamama.

​

• Erken Çocuklukta: Aşırı hareketlilik, olaylara düşünmeden dalma, korku hissetmeme, sık kavga ve kazalara yatkınlık, söz dinlememe, çok konuşma, sabırsızlık, başına buyruk davranma, dikkatsizlik, ilişki sorunları.

​

• Çocuklukta: Dikkatsizlik, ödevlere karşı isteksizlik, sık eşya kaybetme, öğrenme güçlükleri, aşırı hareketlilik, dürtüsel tehlikeli davranışlar, kaza ve yaralanmalar, düşük kendilik algısı.

​

• Ergenlikte: Ders çalışamama, dikkatsizlik, unutkanlık, zamanı organize edememe, gerginlik, huzursuzluk, tehlikeli aktiviteler (cinsel riskli davranışlar, kavgaya katılma, alkol-madde kötüye kullanımı), zayıf sosyal ilişkiler kurma, düşük kendilik algısı, depresif yakınmalar, antisosyal ve saldırgan davranışlar sergileme.

​

• Ergen/Erişkinlikte: Hiperaktivite, durduğu yerde duramama, kıpır kıpır, gergin, huzursuz olma, dikkat dağınıklığı, kitap bitirememe, toplantılarda 10-15 dk. sonra kopma, dürtüsellik, ani kararlar verme, sonucunu düşünmeden harekete geçme,  duygulanımda değişiklik, tutarsızlık, bir anı bir anına uymama, işe başlamada güçlük, erteleme, sürüncemede bırakma, aynı anda birden fazla işle uğraşma, işler rutine bindiği anda o işten sıkılma, başka bir projeye başlama (Hiperaktifler başlar, hipoaktifler aklından geçirir) ve böylece başlanmış ama yarım bırakılmış bir sürü iş; dil kursu, dans, ahşap boyama, yarım bırakılmış resimler, kitaplar, araştırma projeleri... Sık okul değişiklikleri, iş değişiklikleri, eş değişikliği, farklı olma, herkesin kullandığı yolları kullanmama, problemleri farklı yoldan çözme, risk alma, yüksek uyarılma ihtiyacı, büyük heyecanlar peşinde koşma, bazen gerekenden fazla ölçüde… dağınıklık, eşya kaybetme, planlara uyamama, organize olamama, bazen aşırı düzen takıntısı, plan değişikliklerinden rahatsız olma, kendine değer vermeme, gerçekte ne kadar başarılı olduğundan bağımsız yeterince başarılı olmadığını düşünme, çocukluktan beri aldığı olumsuz geri bildirimler sonucu var olan olumlu özellikleri görememe, dışarıdan bakıldığında canlı, aktif, içeride kendini yiyip bitirir, depresyon, kolay öfkelenme, kolay ağlama, mutsuzluk, boşluk hissi, uykuda artma ya da azalma, yemek yemede artma ya da azalma, yaptığı işlerden keyif almama, konsantrasyon güçlüğü gibi belirtiler olur.